Altruisme 2.0

In reactie op een voorwoord over altruïsme schreef ik dit stuk als toevoeging op de conclusies uit het boek ‘The Price of Altruism’: wetenschappers kunnen slechts het tastbare (immanente) meten, intentie blijft onzichtbaar. Intentie is wel hetgeen ons mensen drijft, bijvoorbeeld die om een veilige vlucht uit te voeren. Het is dan ook jammer dat de genoemde wetenschapper vanuit zijn vakgebied iets wil verklaren wat buiten zijn vakgebied ligt en daarmee verwarring schept.

Getrokken conclusies zeggen soms meer over iemands denkkader dan over de realiteit zelf. Uit het volgende betoog valt misschien op te maken dat de focus op alleen altruïsme het leven wel heel complex maakt, aangezien relaties relatief aan elkaar zijn. Om meer licht op het onderwerp te schijnen maak ik voornamelijk gebruik van de H. Johannes Paulus II en paus Franciscus.

We leven in een civilisatie die opgebouwd wordt uit liefde; wellicht klinkt het ‘cheesy’, toch wil ik er serieus op ingaan. Een civilisatie van liefde staat bloot aan gevaren, die gevaren promoten alles wat mogelijk is om de liefde tegen te werken. Denk aan egoïsme, niet alleen van individuen, maar ook van stellen of sociaal egoisme zoals bijvoorbeeld het nationalisme. Egoïsme is in al zijn vormen radicaal tegengesteld en een direct gevaar voor een civilisatie van liefde.

Anti-egoïsme zou echter een verarmd en uiteindelijk een puur negatieve definitie zijn van liefde. Het zou beter zijn om van altruïsme te spreken als het tegenovergestelde van

egoïsme. Maar het concept van liefde is het beste beschreven door Sint Paulus. Het gaat niet om de acties van het individu die altruïstisch of egoïstisch kunnen zijn, maar om de mens die van zichzelf een oprecht geschenk maakt. Een geschenk is duidelijk bedoeld voor anderen en niet voor jezelf. Dit is waar vrijheid om de hoek komt kijken; vrijheid heeft niets te maken met ongelimiteerd doen wat je wilt, maar eerder met het doen wat juist is. In de praktijk komt dit neer op het geschenk van (je)zelf. Bij het ‘vrij je-

zelf schenken’ schuilt ook het aspect van ‘de plicht’.

Ieder gezin is een ‘samenleving van personen’ en zal het bovenstaand concept herkennen. Laten we nu eens kijken naar onze opgebouwde rechten en het

collectieve belang. Een individu mag ageren tegen een heersend regime, maar een individu moet ook oppassen om niet bepaalde fouten te begaan die kunnen voortkomen uit het verkeerd begrijpen van het idee van opgebouwde rechten en van het misbruik ervan.

Tegenwoordig bestaat het idee om nog bredere rechten te claimen; aan de basis hiervan ligt het idee dat de persoon een op zich staande ‘eenheid’ is, in toenemende mate

onberoerd door andere omliggende ‘eenheden’. Het concept van plicht lijkt niet langer verbonden te zijn met zo’n idee van rechten. Als gevolg kunnen de rechten van het individu worden gehandhaafd zonder rekening te houden met het feit dat ieder

menselijk wezen deel uitmaakt van de maatschappelijke context waarin zijn of haar rechten en plichten verweven zijn met die van anderen en het algemeen welzijn zelf.

Om terug te komen op de civilisatie van liefde: de rechten van elk individu moeten in harmonie geordend zijn naar het algemeen welzijn, maar als we individuele rechten als grenzeloos beschouwen zullen ze een bron van conflict en geweld worden. Vooral nu de luchtvaart en de westerse samenleving (misschien meer dan ooit) onder druk staat, is dit een belangrijk element om weer onder de aandacht te brengen in het bedrijf en de samenleving. De mens is geen consumptiemiddel, noch een losstaande eenheid. Gelukkig heeft KLM dit samen met de VNV decennialang goed begrepen en daar zal

ook de uitdaging in het debat en uitvoering blijven liggen.

Bronnen:

• Paus Franciscus toespraak

‘Waardigheid van de mens en

het belang van samenwerking in

Europa’ tot het Europees

Parlement te Straatsburg.

• Paus Johannes Paulus II: Letter

to the families