Distributed Cognition maakt het completer

In een vorige artikel werd beschreven hoe door de toename van luchtverkeer en introductie van planningssoftware zowel vliegers als luchtverkeersleiders met de gebreken van het systeem moeten omgaan. De gebreken kunnen ook als symptoom beschouwd worden, symptomen die gevolg zijn van het achterliggend ontwerp en beheer.

 

‘It’s no rocket science’, grote kans dat het eens langs is gekomen in de cockpit. Ons werk is geen wetenschap in de strikte zin van het woord. Maar wat is het dan wel? Edwin Hutchins, die gezien wordt als grondlegger van het concept Distributed Cognition dat thuishoort bij de cognitieve wetenschappen, publiceerde in 1995 zijn boek ‘Cognition in the Wild’. Hij onderzocht hiervoor hoe de bemanning een modern marineschip navigeert. Hij deed hetzelfde voor de duizenden jaren oude micronesiaanse navigatietechnieken. Met de traditionele methoden werden grote afstanden van eiland naar eiland afgelegd in de Grote Oceaan. Hiervoor werd onder andere gekeken naar de sterren, patronen in golven en de vliegrichting van vogels.

 

Belang van de sociale dimensie

Op het marineschip zag hij dat door communicatie de cognitieve eigenschappen in de groep veranderden. In datzelfde jaar publiceerde Hutchins nog een artikel, ‘How a cockpit remembers it’s speed’. Nauwgezet bestudeerde hij wat er kwam kijken bij het managen van de snelheid van een MD-80. Het geheugen voor de te vliegen snelheid lag volgens zijn methode in de cockpit, dus niet slechts de bemanning, maar bij de gehele cockpit. De speedbugs zijn daarin geen geheugensteun, maar deel van het cockpitgeheugen. Vanuit dit perspectief is de cockpit meer dan een neutrale werkomgeving. Het is een cognitief systeem waarin cognitie op (geordende) wijze verspreid is en door interactieve processen in stand wordt gehouden. Een systeem waar de bemanning (slechts) deel van uitmaakt.

 

Hier een simpel verhaal om het principe te illustreren:

Stel, je wilt begrijpen waarom een mier een bepaald pad over het strand volgt. Je bekijkt het pad van een mier en je ziet dat het spoor van de afgelegde route kronkelt aan alle kanten. Om de afgelegde weg te begrijpen is de psychologie van een mier onvoldoende. Het is ook nodig om het strandoppervlak te bestuderen en de effecten daarvan op de mier, de structuur van het strand draagt immers aan dat pad bij.

 

Je zou in de mier de piloot kunnen zien en in het strand de cockpit. In de mensenwereld wordt het verhaal echter veel ingewikkelder, want de theorie van Distributed Cognition behelst dat kennis niet alleen in een individu ligt, noch alleen in de fysieke elementen, maar tevens in de sociale omgeving. De sociale en culturele realiteit, waarin de fysieke elementen zoals onze technologie ook een sociale dimensie met zich meedragen en introduceren.

 

Wat telt als kennis?

Stel je voor dat in Micronesië een handvol sterren aan de hemel verplaatst wordt, wat voor impact heeft dat op de zeevaarders? Komen ze gewoon aan? Valt het ze überhaupt op? Verdwalen ze? Wordt er iemand aangewezen als een ‘gekkie’? Of ontstaat er een discussie om te ontdekken hoe het zit?

 

Gelukkig voor de Micronesiërs, kunnen sterren niet naar willekeur verplaatst worden, het is een stabiel cognitief systeem. Maar in ons werk is het anders, ons werk kent veelvuldig veranderingen. De luchtvaart kan gezien worden als een wereld waarin allerlei actoren een web spinnen. Ze maken het mogelijk om ons werk te doen, maar het wordt ook mogelijk om verstrikt te raken als bepaalde actuele dimensies over het hoofd worden gezien.

 

Hutchins wees er al op, ons computertijdperk maakt informatieverandering ogenblikkelijk mogelijk. Maar in een wederkerig systeem impliceert een update aan de ene kant tevens een update aan de andere kant. Die andere kant bevat onder andere de wetgever, ingenieurs, de programmeurs, managers en uiteraard de eindgebruikers.  

 

Daarom is het onderwerp van studie bij Distributed Cognition zowel de representatie van informatie, alsook hoe informatie door een systeem heen reist en transformeert door interacties en uiteindelijk ook belichaamd wordt. Die belichaming wordt bij vliegers wel besproken als ‘skills, knowledge en behavior’.

 

De systemische spanningen managen

In het distributieve proces kunnen haperingen optreden, die soms wel en soms niet opvallen, vaak of eenmalig zijn. Dit kan bijvoorbeeld door verschil in rationaliteit, waarbij dimensies over het hoofd worden gezien. De rationaliteit van de ontwerper is vanachter het bureau, die van de gebruiker is ‘in the wild’, de operatie.

 

Voorbeeld:

Een ingenieur zou voor sunvisors alleen op het aantal (2) kunnen letten bij het ontwerp. Een vlieger wil echter dat een sunvisor snel te installeren is als hij verrast wordt door de zon. Als hij zijn stoel moet verplaatsen om bij de sunvisor te kunnen, getuigt dat van een kloof tussen beider rationaliteiten en moet de vlieger een workaround verzinnen. Hoe, volgt uit het design. Denk aan het kronkelend pad van een mier.

 

Ook een software-update of informatie in boeken verplaatsen, verwijderen of toevoegen is niet neutraal. Dit soort informatie-transformaties moeten een reis afleggen door het hele systeem. Het is een verandering, de verandering wordt al of niet zichtbaar gepresenteerd, de representatie moet toegankelijk zijn en uiteindelijk belichaamd worden. Dit heeft invloed op werkstructuren en werkcoördinatie. De invloed van de omgeving op ons is niet neutraal. Welke ‘kleine’ aanpassingen verricht jij in je leven en op het werk?

 

Doel van het concept

In plaats van nog meer (big) data-analyses, is het doel van dit concept om de processen en interacties in het systeem te begrijpen. Oftewel, door op de juiste plaatsen te zoeken de juiste antwoorden te vinden. Vliegen is geen wetenschap, het is vakmanschap. Wij werken met variabelen en moeten op pragmatische en ethische wijze doelen bereiken. In ons vak zijn we ook kenniswerkers, en vanuit het stabiele micronesiaanse perspectief is het in onze tijd een redelijke vraag of veranderingen van onze ‘hemellichamen’, oftewel van ‘de kaart van onze operatie’, ons vakmanschap en ons werk wel ten goede komen.

Dit artikel heb ik geschreven voor een bekend blad voor verkeersvliegers in Nederland.